Krzywcza.eu - Dla wszystkich, którzy dobrze wspominają lata spędzone w Krzywczy.

Pierwsze pisane wzmianki o Krzywczy pochodzą z roku 1353, kiedy to przy podziale wsi Hnatkowice wymieniany jest jako świadek Kdewko Krywecki. Kilkakrotnie wzmiankowana jest Krzywcza w różnych dokumentach w 1397 r. Następny dokument dotyczący miejscowości pochodzi z roku 1398. Dowiadujemy się z niego, że w tym czasie posiadała już prawa miejskie. Tak, więc jej początki sięgają kilkadziesiąt lat wstecz od wspomnianej daty. Musiała się też dobrze rozwijać, skoro stała się miasteczkiem. Pierwsza osada, a wcześniej grodzisko istniało na terenie obejmującym obecną szkołę podstawową i kilka sąsiadujących ze sobą zabudowań. Archeolodzy znaleźli tam wiele śladów świadczących, że istniała tam osada pochodząca z VIII - XIII w. Z najnowszych badań wynika, że w XIII w. [a może jeszcze wcześniej], istniała tam miejscowość lokowana na prawie niemieckim. Teren ten w przeszłości znajdował się pomiędzy dwiema odnogami Sanu, a w późniejszym czasie otoczony był bagniskiem i wieloma stawami. Stąd prawdopodobnie pochodzi nazwa miejscowości, którą S.Rospond wywodzi od starosłowiańskiego słowa "kri", oznaczającego teren podmokły lub bagnisty. Istnieje też miejscowy przekaz ustny o istnieniu osady o nazwie Błodźce, co może wiązać się z poprzednim wywodem. Inną etymologię pochodzenia nazwy miejscowości podaje K. Rymut, wywodząc ją od nazwy osobowej Krzywiec względnie Krzywek, co jego zdaniem potwierdza dokument z 1397 r., w którym użyto nazwy Crzywca.
W XIV w. miejscowość została przeniesiona na wyższe i suchsze miejsce, wiązało się to z lokacją miasteczka na prawie niemieckim. Przez wiele lat obok siebie istniał Stary i Nowy dwór. Ich właścicielami byli bracia Jan i Szymon synowie Dziersława z Brześcia. Sam zaś Dziersław herbu Godula (zawołanie: Mozgawa) był właścicielem wsi Brzeście w pobliżu Jędrzejowa w Małopolsce jeszcze w roku 1414.
W 1446 r. Krzywcza należała do braci Rafała i Habra (Chabra). Istniał tu wtedy dwór obronny, blech, młyn i kościół. W 1486 Rafał z Krzywczy powiększył uposażenie parafii. W tym okresie znajdowało się tu wiele stawów rybnych, dziś nie istniejących. Rozwinięta była produkcja zboża. Wiele też było pól, na których uprawiano hreczkę, a to przyczyniało się do rozwoju bartnictwa. W tym też czasie w Krzywczy istniały liczne barcie.
W XVI w. Po ożenku Małgorzaty Krzywieckiej z Aleksandrem Orzechowskim miasteczko przeszło w ręce rodziny Orzechowskich herbu Oksza. Źródła historyczne świadczą o tym, że przez długie lata klucz krzywiecki był własnością tego wielkiego rodu i przechodził wielokrotnie z pokolenia na pokolenie. W roku 1518 nastąpił podział dóbr Krzywcza między Stanisławem - pisarzem przemyskim oraz Janem i Aleksandrem Orzechowskim. W latach 1541 i 1542 Krzywcza uzyskała przywilej na organizowanie jarmarków rocznych i targów tygodniowych. W 1547 r. miał miejsce podział dóbr Krzywcza, Żurawice (obecnie Żurawiczki koło Przeworska), Barańczyce i Brześciany między ks. Stanisławem Orzechowskim - kanonikiem przemyskim a Mikołajem Orzechowskim pisarzem przemyskim. W 1549 r. spisano przyjacielską ugodę między Mikołajem Orzechowskim i braćmi względem podziału pól, łąk i pastwisk w Krzywczy, a w 1586 r. nastąpił podział między braćmi Janem i Pawłem Orzechowskim dóbr Krzywczy i Woli Krzywieckiej. W 1619 miał miejsce podział dóbr Krzywcza między Jakubem i Janem Orzechowskim.
W 1620 r. Krzywcza przechodzi w ręce Ostrowskich (zapewne herbu Leliwa). Z tego też okresu najprawdopodobniej pochodzi herb Krzywczy - Leliwa. Na błękitnym polu złota gwiazda sześciopromienna pomiędzy rogami złotego księżyca.W 1624 r. odnotowano pożar miejscowości spowodowany najazdem Tatarów. Spłonął wtedy również drewniany kościół. Po pożarze, z pewnością za niską cenę, kupił miasteczko wraz z okolicznymi wsiami Marcin z Siecina Krasicki, wojewoda podolski. Zniszczenia musiały być bardzo duże, gdyż Krzywczę ponownie lokowano na prawie magdeburskim. Odpowiedni Przywilej wydał król Zygmunt III Waza w sobotę po uroczystości św. Marcina biskupa w roku 1624. Dla wzmocnienia obronności nowy dziedzic tych dóbr zbudował zameczek, który wyposażony był w działa, śmigownice i moździerze. Ufundował także murowany kościół, który oprócz funkcji sakralnej wchodził w system obronny miejscowości. Wspierał również finansowo i obdarowywał przywilejami parafie greckokatolickie istniejące w jego włościach. Marcin Krasicki wojewoda podolski zmarł bezpotomnie w roku 1631. Jego dobra przeszły na zonę Barbarę , a następnie na bratanka Marcina Konstantego Krasickiego podczaszego i kasztelana ziemi przemyskiej. W wyniku podziału dóbr po Marcinie Konstantym w roku 1672 starszy jego syn Jerzy, stolnik przemyski, otrzymał Krzywczę, Wolę Krzywiecką i Średnią. Młodszy syn, Aleksander, wszedł w posiadanie Kupnej i Chyrzynki. Następnie po Jerzym Krzywcza, Wola krzywiecka i Średnia wróciły do Orzechowskich. Mianowicie Samuel Orzechowski, kasztelan przemyski, właściciel wsi Krzywcza i Izdebki (zmarł przed rokiem 1702) był dziedzicem Krzywczy już w 1692 r. Na mocy dekretu trybunalskiego z roku 1723 względem spadku po Aleksandrze Krasickim Kupnę i Chyrzynę otrzymali Woronowiczowie. W 1717 r. w środę przed uroczystością św. Franciszka Wyznawcy Krzywcza otrzymała przywilej od króla Augusta II organizowania 8 jarmarków rocznie. W 1722 r. właścicielem Krzywczy był Hieronim Orzechowski
Miasto podczas władania przez Orzechowskich było ogrodzone parkanami, a zamek i kościół stanowiły główne punkty obronne. Na początku XIX w. nabył Krzywczę, Wolę krzywiecki, Średnią, Chyrzynę i Chyrzynkę Joachim Boznański, cześnik kruszwicki, którego córka Józefa wniosła Średnią w posagu swemu mężowi Jerzemu hrabiemu Bukowskiemu. W roku 1814 od Krystyny z Siarczyńskich Boznańskiej kupił Krzywczę, Wolę krzywiecki i Chyrzynkę Józef Benedykt Pawlikowski, który testamentem z 1829 r. zapisał "po wieczne czasy" 5% od 500 dukatów rocznie na Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie. Należną kwotę jego spadkobiercy wpłacali do 1939 r. Najmłodsza córka Pawlikowskiego, Teofila, dostała w wianie klucz krzywiecki z obowiązkiem wybudowania cerkwi i dzwonnicy przy kościele, szkoły i domu dla nauczyciela. Ze zobowiązań tych wywiązała się tylko częściowo. Wychodząc za mąż wniosła te dobra swemu mężowi Kazimierzowi hr. Starzeńskiemu. Po odkupieniu Średni od Bukowskich Teofila sprzedała [odstąpiła] klucz krzywiecki Adamowi hr. Starzeńskiemu w roku 1838, który wywiązał się z dalszych zobowiązań nałożonych przez Palikowskiego - wybudował cerkiew w Chyrzynce oraz dzwonnicę w Krzywczy i szkoły.
W 1872 r. dobra krzywieckie kupił Bolesław Jocz herbu Godziemba. W wieku XVIII i początku XIX w Krzywczy czynna była gorzelnia, później aż do początku XX w. Browar (spłonął ok. roku 1911). W drugiej połowie stulecia odbywało się tu 12 jarmarków ( 15 I, 3 II, 4 III, 23 IV, 6 V, 3 VI, 24 VII, 2 VIII, 21 IX, 9 X, 11 XI, 20 XII). We wszystkich wsiach klucza istniały karczmy; w samej Krzywczy dwie, jedna dworska, z przejazdowymi sieniami i pokojami gościnnymi. W 1889 r. władze austriackie odebrały im prawo wyszynku. Prom na Sanie łączący Krzywczę z Chyrzyną funkcjonował już przed rokiem 1914. Istniała również masarnia, która funkcjonowała do II wojny światowej, a w czasie okupacji była w użytkowaniu Niemców.
W 1923 r. wżenił się w Krzywczę Emanuel Bocheński, ówczesny starosta przemyski. Ostatnim właścicielem, zgodnie z tamentem Bolesława Jocza, był Stefan Stroński. W wyniku reformy administracyjnej w 1934 r. niektóre gminy utraciły prawo miejskie. Należała do nich m.in. Krzywcza.
Z obu wojen światowych oraz okresu walk z UPA miejscowość wyszła bardzo zniszczona. Z dawnej zabudowy pozostało jedynie kilkanaście domów. Podczas napaści na Krzywczę oddziału UPA w 1946 r. zginęło 8 członków MO i ORMO oraz zostało podpalonych kilka budynków. W rynku 7 X 1984 r. odsłonięto pomnik ku czci poległych.
W krzywieckim dworze przez wiele rezydentem był  lat Jan Chryzostom Zachariasiewicz (ur.1825 r. w Radymnie, zm. 6 V 1906 r. w Krzywczy), dość znany powieściopisarz. W latach 80 - tych XX w. wybudowano na grobie zmarłego trwały nagrobek za staraniem ówczesnego proboszcza ks. Stanisława Lorenca, zapewne finansowane z funduszy Bocheńskich.
W latach 1945 - 47 zmniejszyła się znacznie liczba mieszkańców Krzywczy i całej parafii. Było to wynikiem między innymi akcji wysiedlenia ludności narodowości ruskiej i ukraińskiej na Ukrainę Radziecką w 1945 r., a następnie na tzw. Ziemie Odzyskane w IV 1947 r. w ramach akcji "Wisła". Zaraz po zakończeniu wojny zaczęła funkcjonować 7 - klasowa Szkoła Podstawowa. W 1948 r. kierująca gminą Gminna Rada Narodowa przyjęła program elektryfikacji miejscowości, a w 1950 r. oddano do użytku bibliotekę gminną. W 1954 r. uruchomiono w budynku podworskim Ośrodek Zdrowia. W wyniku ustawy o podziale administracyjnym dnia 10 IV 1954 r. zapadła decyzja, aby podzielić gminę na 2 gromady: Babice i Krzywcza. Gromada Krzywcza składała się z sołectw: Krzywcza, Chyrzyna, Kupna, Reczpol, Ruszelczyce, Średnia i Wola krzywiecka. W roku szkolnym 1968/69 utworzono w Krzywczy Zasadniczą Szkołę Rolniczą, którą umiejscowiono w budynku podworskim. W 1973 r. w wyniku następnej reformy administracyjnej utworzono gminę Krzywcza, która składała się z połączonych gromad Babic i Krzywczy. Pierwszym naczelnikiem gminy został mianowany Ryszard Jancyszyn. W 1991 r. w pierwszych po wojnie wolnych wyborach do samorządu terytorialnego wójtem gminy Krzywcza wybrana została Zofia Lekka.

Piotr Haszczyn

Linki

Blog Krzywcza Trzy Kultury Facebook - Krzywcza Trzy Kultury Facebook - Gmina Krzywcza Facebook - Hobbitówka

Parafia Krzywcza

Hobitówka

strona www

alt alt alt alt alt


 

 

 

 

Łatwy dostęp do innych przedsięwzięć internetowych, które są powiązane z Portalem Krzywcza Trzy Kultury oraz stron związanych z Krzywczą.