Uncategorised

Szczegóły

Lipa [Lippa] Galler urodził się w Gródku Jagiellońskim około roku 1890 w wielodzietnej rodzinie żydowskiej Benjamina Gallera. Z pewnością ukończył tam miejscową Szkolę Podstawową, a następnie Gimnazjum. W 1898 r. przeprowadził się do Krzywczy, gdzie jego ojciec Benjamin Zeew Galler został rabinem, po śmierci ojca Dawida. W 1908 r. ożenił się z Sarele Gottlieb córką przemysłowca przetwórstwa lnu z Oleszyc. Z teściem założył firmę „Gottlieb & Galler” wnosząc swój nieprzeciętny zmysł handlowy. Po kilku latach firma nazywał się już „Galler & Gottlieb”, a następnie Lipa przeniósł interes do Żurawicy koło Przemyśla, gdzie samodzielnie prowadził firmę przetwórstwa lnu, która stał się największa w kraju. Firma była też znaczącym eksporterem przetworów lniarski na rynek europejski. Następnie, po I wojnie światowej, w wyniku zmieniającej się koniunktury zajmował się produkcja bielizny bawełnianej, budową nieruchomości oraz bankowością.

Działalność Lipy Gallera w Przemyślu nie skupiała się jedynie na płaszczyźnie handlowej. Brał on udział w szerokim spektrum działowości na polu społecznym.

W 1926 r. przystąpił do Związku Żydowskich Spółdzielni w Polsce. W 1928 r. na walnym zebraniu Organizacji Syjonistycznej został wybrany Przewodniczącym Rady Organizacyjnej. W wyniku wyborów w dniu 8 lipca 1928 r. został wybrany do Przemyskiej Rady Gminy Żydowskie. Został on również powołany na przewodniczącego Klubu Syjonistów przy Radzie. Były plany, aby został wybrany Przewodniczącym Gminy [miał też takie ambicje]. To się nie powiodło. Klub Syjonistyczny miał 9 członków, a partia Aguda popierana przez rząd polski rozpowiadała, że gmina nie dostanie dotacji państwowej jeśli do władzy dojdą syjoniści. Trzeba dodać, że poparcie w wyborach do Gminy Żydowskiej miał w miejscowościach Krzywcza i Nieżankowice, gdzie funkcję Rabinów pełnili członkowie jego rodziny.

W wyborach do Rady Miasta Przemyśla w 1928 r. uzyskał mandat radnego. Został również wybranym przewodniczącym Klubu Żydowskiego w Radzie Miasta. Pełnił również funkcję asesora sądowego

W roku 1929 był już w Zarządzie Spółdzielni Żydowskie. Duża jej rentowność spowodowała, że Walne Zgromadzanie w dowód uznania dla prezesa i rady nadzorczej oraz członków zarządu wystąpiło o wpis do Złotej Księgi Żydowskiego Funduszu Narodowego. W latach wielkiego kryzysu gospodarczego [pierwsza połowa lat trzydziestych] był przewodniczącym zarządu spółdzielni. Dzięki jego zmysłowi organizacyjnemu i wysiłkowi całego zarządu spółdzielnia cieszyła się dużą popularnością. Mimo trudnej sytuacji gospodarczej spółdzielnia wpracował jednak zysk.

30 XII 1930 Lipa Galler, Abraham Schachteroraz inni przedsiębiorcy handlowi założyli w Przemyślu Bejtar [Brith trumpeldor – związek Trumpeldora] – organizację skatową gromadzącą młodzież żydowską. W 1935 r. oddział Bajdaru Lipa założył także w Krzywczy.

W 1931 r. został Przewodniczącym, a w 1932 prezesem Stowarzyszenia Kupców.

W okresie międzywojennym synagogą na ulicy Słowackiego zarządzało Stowarzyszenie Nowej Synagogi, na czele którego do 1927 r. stał Rappaport. Świątynia była areną walk o wpływy, pomiędzy Żydami ortodoksyjnymi, a działaczami syjonistycznymi. W sierpniu 1927 r., z powodu awantur, starosta przemyski zamknął synagogę. Wyznaczony przez gminę żydowską komisaryczny zarządca - Jakub Hirschfeld, doprowadził do załagodzenia sporów. Kontrolę nad stowarzyszeniem przejęli od 1934 r. syjoniści. Przewodniczącym Zarządu Stowarzyszenia w 1935 r. został Lipa Galler, jego zastępcami zaś Leisor Grossman i Majer Tuchmann. Taki skład zarządu utrzymał się, aż do wybuchu wojny w roku 1939.

Także w wyborach do Rady Miasta Przemyśla w 1935 uzyskał mandat radnego. W tym samym roku wybrano go w skład zarządu komisarycznego Gminy Żydowskie. W ostatnich wyborach do Rady Miasta przed II wojną światową  nie brał udziału.

Lipa i Sarele miał czterech synów i jedną córkę. Ozer, najstarszy syn, pomagał ojcu w przedsiębiorstwie. Abraham, drugi syn, został lekarzem. Aharon był uczniem w gimnazjum. Jakub został wysłany do Hajfy. Shainka jedyna córka została żoną dr Austertzera. O ich ślubie pisały wszystkie gazety w Przemyślu. Wśród gości oprócz licznej rodziny było obecnych 16 rabinów. Rodzina mieszkała w dwukondygnacyjnej kamienicy na ul. Smolki 15, która była własnością Lipy. Tak Mordechusz Galler wspomina swojego brata:

Był odważny i śmiały w warunkach emigracji, która nie faworyzowała Żydów. Wiedział, jak stać na straży honoru Żydów i jak być traktowany na równi z innymi obywatelami przedwojennej Polski. Świadczyć o tym może historia, która wydarzyła się podczas podróży pociągiem. Do przedziału w którym siedział Lipa wszedł polski oficer z żoną. Zaczął się naśmiewać z Lipy i używał w stosunku do niego obraźliwych słów. Lipa wstał ze swego miejsca i wymierzył mu przyzwoity policzek. Dodatkowo napisał telegram do ministra handlu o niestosownym zachowaniu funkcjonariusza  w pociągu. Należy pamiętać, że Lipa był wielkim eksporterem i doradcą rządowym w sprawach gospodarczych. Oficer nie tylko, że nie podają żadnych w kroków przeciwko Lipa, ale przyszedł do domu Lipa i prosił go o przebaczenie.

Po wybuchu II wojny światowej rodzina rozproszyła się. Lipa wyjechał do Lwowa i tam został aresztowany przez gestapo i został zabity. Jego syn Abraham zginął w obozie koncentracyjnym. Również żona Lipy i córka Shainka z doktorem Austertzerm zginęli. Pozostali synowie: Ozer, Jakub i Aaron uratowali się z Holocaustu. Ozer i Aaron osiedlili się w Nowej Zelandii, a Jakub w Izraelu.

Lipa Galler chociaż był związany z kilkom innymi miejscowościami to swoją główną działalność polityczną i handlową prowadził w Przemyślu. Miał marzenie, by kiedyś powstało Państwo Żydowskie i by mógł w nim zamieszkać z rodziną. Nie było mu to dane doczekać, ale podjęte przez niego działania pozytywistyczne zawsze zmierzały w tym kierunku

Piotr Haszczyn [2011]

Literatura:

W.Wierzbieniec. Społeczność żydowska Przemyśla w latach 1918 - 1939

A. Menczer.Przemyśl Memorial Book.

Foto: Gadi Galler [Izrael]

Notka Biograficzna. Almanach i leksykon Żydostwa polskiego. Żydzi w Polsce.

GALLER LIPA potomek znanej rodziny rabinackiej — urodził się w roku 1888 w Gródku Jagiellońskim. Uczęszczał do szkół religijnych, a prócz tego uczył się prywatnie. Zawodowo czynny jest najpierw w Oleszycach, gdzie był dyrektorem banku spółdzielczego. W czasie wojny mianowany został przez Ministerstwo Wojny komisarzem dla zakupu lnu i konopi dla celów wojskowych. Od czasu przyjazdu do Przemyśla, tj. od roku 1919 zajmuje się wyłącznie eksportem lnu i konopi. Od najmłodszych lat należy do gorących orędowników idei syjońskiej. Już jako młody chłopak wstąpił do organizacji syjonistycznej w Krzywczy, gdzie należał do założycieli stowarzyszenia „Ahawath - Zion“.

Pracę swą kontynuuje po przybyciu do Oleszyc, gdzie należał do prezydium miejscowego komitetu organizacji syjonistycznej, którego był jednym z najgorliwszych współpracowników. Brał też żywy udział w wszystkich akcjach i kampaniach wyborczych. W Oleszycach rozpoczął też pracę na niwie społecznej. Należał do zarządu Żyd. Gminy Wyznaniowej oraz do wydziału szeregu towarzystw społeczno - humanitarnych.

Po przybyciu do Przemyśla rozwija żywą działalność, zarówno polityczną, jak i społeczną. Należy do założycieli Związku Eksporterów Lnu i Konopi Ziem Południowo Wschodnich, — związku, powstałego w roku 1928 — na czele którego stoi bez przerwy od założenia po dzień dzisiejszy. Z ramienia tego związku piastuje od roku 1932 po dzień dzisiejszy mandat radcy Izby Przemysłowo - Handlowej we Lwowie. 20 października 1934 zostaje mianowany przez Min. Przemysłu i Handlu członkiem Komisji standaryzacyjnej lnu i konopi. W roku 1937 zostaje mianowany przez Min. Przemysłu i Handlu — na wniosek Kady Giełdowej we Lwowie — członkiem Giełdy Zbożowej i Towarowej we Lwowie. Jest również członkiem Komisji dla ustalania kursów dla zboża.

W roku 1938 otworzył w Żurawicy koło Przemyśla zakład uszlachetniania włókna lnianego i konopnego — a to celem wzmożenia eksportu lnu i konopi do krajów zachodnich, które kupują włókna — wyłącznie mechanicznie przerobione. Placówka ta, pierwsza na terenie południowo-wschodniej Polski, spełnia rolę pionierską i przyczynia się do powiększenia eksportu do tzw. krajów wolno-dewizowych.

Na terenie Organizacji Syjonistycznej w Przemyślu położył duże zasługi — zwłaszcza przez przyciągnięcie sfer gospodarczych do obozu syjońskiego. Przez osiem lat należał do Egzekutywy Organizacji Lokalnej, a później przez kilka lat stał na czele Rady Partyjnej w Przemyślu. Przez kilka lat brał udział we wszystkich kampaniach Keren-Hajesoďu, wchodząc zarazem w skład Prezydium Komitetu Keren - Hajesod w Przemyślu. Największe zasługi w dziedzinie pracy społeczno-gospodarczej położył około organizacji i rozwoju Stowarzyszenia Kupców w Przemyślu. Od roku 1923 do 1926 był członkiem wydziału, od roku 1926 do 1929 zastępcą przewodniczącego, a od 1929 do 1934 roku — prezesem Stowarzyszenia Kupców. W tym okresie zorganizowano za jego inicjatywą poszczególne sekcje branżowe oraz wprowadzono stały system interwencji u władz skarbowych i administracyjnych w obronie członków Stowarzyszenia. Oddając się głównie pracy społeczno-politycznej nie może wydatnie pracować w dziedzinie filantropii społecznej. W tej dziedzinie był tylko członkiem wydziału Ochronki żydowskiej przez szereg lat. Znaczne zasługi położył dla Ż. T. S. L. w Przemyślu, którego szereg lat był wiceprezesem. Należał również do Komitetu budowy gimnazjum żydowskiego. Aktywną działalność rozwija też na terenie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Przemyślu. Od 1922 do 1928 wchodził w skład zarządu Gminy. W tym czasie wespół z ówczesnym prezesem, obecnym głośnym obrońcą w sprawach karnych Drem Leibern Landauern, współpracował przy reaktywowaniu odbudowy szpitala żydowskiego, co w głównej mierze było zasługą Dra Leiba Landaua.

Należy do założycieli Banku Kupców i Przemysłowców w Przemyślu, gdzie od szeregu lat pełni funkcje honorowego prezesa dyrekcji. Świetny rozwój banku, będącego najpoważniejszą żydowską placówką kredytowo-finansową, jest w głównej mierze wynikiem jego długoletniej, bezinteresownej i pełnej poświęcenia pracy. Od roku 1923 po dzień dzisiejszy jest prezesem nowej synagogi, która w roku 1929 została nakładem wielkich kosztów odnowiona, głównie dzięki jego staraniom i inicjatywie. Był przez osiem lat członkiem Rady Miejskiej. W uznaniu jego zasług i długoletniej bezinteresownej i produktywnej pracy społecznej, został dwukrotnie wpisany do Złotej Księgi Żydowskiego Funduszu Narodowego.

Maj [2023]

Szczegóły

27 stycznia Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście. Należy przypomnieć w tym dniu o losie krzywieckich Żydów w czasie II wojnyn światowej. Większość z ok. 250 obywateli przedwojennej krzywczy pochodzenia żydowskiech zginęła. Około 20 zostało rozstrzelanych w Krzywczy. Duża część zginęła w Gettcie w Przemyślu. Moishe [Mojżesz] Weiss i jego żona Chana zginęli w Auschwitz w 1943 r. Losy jednak większości z nich nie są jednak znane. Mała część uratowana z holokaustu mieszkała rozsiana po całym świecie. W większości żyją już ich potomkowie, którzy czasami zaglądają do Krzywczy. Poniżej na świadectwo tego, jedyna zachowana w Krzywczy Gwiazda Dawida.

25 stycznia 2024 r. na odnowionym cmentarzu żydowskim w Krzywczy przy tablicy upamiętniającej masowe mordy Niemców na Żydach odbyło się spotkanie z okazji Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu. W uroczystości wzięła udział młodzież z ZS w Krzywczy im. 11 Karpackiej Dywizji Piechoty pod opieką nauczycieli i pani dyrektor Elżbiety Urban oraz nielicznie mieszkańcy. Krótko przywołałem historię mordów na Żydach podczas II wojny światowej oraz odczytałem listę osób, która wtedy poniosła śmierć. Następnie uczniowie położyli kamyki pamięci na obelisku i macewach na całym cmentarzu. Młodzież wysłuchała również historię cmentarza oraz etapy jego rewitalizacji. Bardzo dziękuję pani dyrektor i nauczycielom za zaangażowanie w upamiętnienie tej rocznicy, a młodzieży za godny w niej udział.

Szczegóły

Ks. Iwan [Jan] Kic urodził się w Krzywczy 9 października 1898 r. Był synem Filipa i Aquilinae z d. Rakoczy, którzy urodzili się w Krzywczy w połowie XIX w. i mieszali do śmierci. Szkolę podstawa ukończył w Krzywczy, następnie skończył Gimnazjum w Przemyślu. Brał udział w działaniach wojennych I wojny światowej. Po wojnie uczył się we lwowskim i przemyskim seminarium greckokatolickim. Po ukończeniu seminarium został wyświęcony na księdza w 1925 r. W tym też roku ożenił się z Olgą, Eugenią Demianczyk córką parocha ze Skopowa ks. Jana Demianczyka. Mieli pięcioro dzieci: Lidię – Elżbietę, Zofię Aleksandrę, Anatola – Adama i Igora – Stefana [piąte dziecko, synek, zmarł w wieku niemowlęcym].

Po święceniach kapłańskich pracował w Powniatyczach [obecnie Polska], Rozsochach [obecnie Ukraina] i  Wyszatyczach skąd w okresie powojennym uciekał na Ukrainę, gdzie sprawował posługę kapłańską w Samborze i Lwowie. Zmarł w 1980 r. i został pochowany na cmentarzu w Samborze.

Jego żona Olga Kic i starsza córka Lidia-Elżbieta Choma [która była nauczycielką języka angielskiego] umarły w 1981 r.

Pozostałe dzieci Zofia-Aleksandra Łazurkewycz [była lekarzem-pediatrą obecnie na emeryturze],  Anatol-Adam Kic [inżynier techniki pomiarowej, profesor nauk, obecnie na emeryturze], Igor-Stefan Kic [inżynier techniki pomiarowej, obecnie na emeryturze] z rodzinami mieszkają we Lwowie.

Piotr Haszczyn

Za przekazane informacje i zdjęcie serdecznie dziękuję p. Marcie Kic ze Lwowa wnuczce ks.Iwana [Jana] Kica.

Szczegóły

Janusz Śmigielski jest drwalem i rolnikiem. Mieszka w Chołowicach, niewielkiej wsi położonej pod Krasiczynem, nad Sanem, u wrót Karpat Wschodnich. Przemierza górskie szlaki, leśne i polne ścieżki, dostrzegając i doceniając bogactwo natury w każdej postaci. Wędruje pogmatwanymi drogami historii pogranicza, odsłaniając ślady ludziach i czasach minionych [opuszczone cerkiewki, zarośnięte cmentarze, zapomniane mogiły], odnawia pamięć o nich, troszczy się o ich zachowanie. W codzienności, wśród zwykłych, koniecznych czynności, w wypełnianiu podstawowych prostych potrzeb, szuka sensu istnienia, trwania. Fotografuje i pisze, zatrzymując obrazem i słowem upływające chwile.

Taka nota biograficzna ukazała się w wydanym przez niego samego tomiku poezji pt. „to wszystko co mam...” CHOŁOWICKO – BIESZCZADZKIE CHWILE ZATRZYMANE. Tomik wydany kilka chwil temu we współpracy z Agatą Tarnas – Tomczyk. Bogato ilustrowany własnymi zdjęciami zawiera wybór wierszy  z niekończących się ze sobą rozmowów...

Janusz pogranicznik, poeta, galicjanin [człowiek, który nie zna podziałów etnicznych, gatunek prawie wymarły – w tym wypadku prawie robi zasadniczą różnicę] należy do gór, niebios, poezji. Swoim działaniem udowadnia, że jeden człowiek może uratować wiele. Jako, że Chołowice do 1990 należały do parafii Krzywcza to także nasz poeta - chociaż tak naprawdę nie należy do nikogo. Poniżej prezentujemy wiersze dotyczęce ziemi krzywieckiej.

Tomik można zmówić bezpośrednio u autora dzwoniąc 603106144 lub pisząc na adres emailowy Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. . Więcej o działalność lokalnej Janusza w linku Chyrzynka.

We współpracy z Mariolą Gutowską i Dariuszem Masłowskim powstaje poezja śpiewana Janusza. Dariusz pisze muzykę, a z Mariolą nagrywają utwory. Wiersze wzbogacone o muzykę i dźwięk przemawiają podwójnie. Naprawdę fantastyczne doznanie. Szczególnie polecam ostatni utwór Janusza i jego nagranie - Piąta łza. Wszystkie utwory można posłuchać na: http://chyrzynka.wrzuta.pl/ oraz poniżej.

Piotr Haszczyn

Poezja śpiewana:

 Chylą się drzewa

{mp3}poezja-janusz-smigielski/dm-chyla sie drzewa{/mp3}

 dm-itp itd 2

{mp3}poezja-janusz-smigielski/dm-itp itd 2{/mp3}

 dm-okno

{mp3}poezja-janusz-smigielski/dm-okno{/mp3}

 mg and dm - jest takie miejsce

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg and dm - jest takie miejsce{/mp3}

 mg and dm - mysli w swit zaplatane

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg and dm - mysli w swit zaplatane{/mp3}

 mg and dm - piata lza

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg and dm - piata lza{/mp3}

 mg-and-dm-slowa

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg-and-dm-slowa{/mp3}

 mg-and-dm-ty

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg-and-dm-ty{/mp3}

 mg-and-dm-wrzosy

{mp3}poezja-janusz-smigielski/mg-and-dm-wrzosy{/mp3}

Wiersze:

Chyrzynka

Dotknąć twojego drzewa zmurszałego latami,
wyobraźnią zobaczyć w oczach klęczących łzy.
Pobożny lud śpiewał, lecz jak ty też dawno zamilkł.
Córko - pytam narodu, gdzie są dziś twoje dni.

Schody zarosły lasem, czas wykruszył z nich kamień,
dzwony przestały wzywać swój lud do cerkwi drzwi.
Zostałaś opuszczona z umarłymi myślami,
wierząc, że cud się zdarzy i spełni twoje sny.


Zabiją jeszcze dzwony, nutą proszącą świat.
Zbudzą ludzkie sumienia i staniesz się symbolem.
Choć prawie niemożliwe, doczekasz swego dnia.
Jedność tworzenia sprawi, że już nie będzie boleć.

Janusz Śmigielski

Chyrzynka...apel...prośba raz jeszcze

za oknem buki zrudziałe jesienią
wabią swą mocą myśli niepojęte
dzień co krzyżem witał lud zaspany
stał się dziś inny! mniej święty

belki jodłowe otula grzyb sobą
okien nie chroni żadna siła
drzwi wiszą na jednym zawiasie
tylko mnie ciągnie tam ta mogiła

kopułki chylą się ku zachodowi
przegniłe drzewo zjadł kornik ostatni
blacha zrudziała niczym te buki
to krzyk twój cerkiewko ostatni

siadam na progu zapomnianej świątyni
oczy zwrócone mam do ołtarza
w duszy pytanie! po co tu jestem
cud nie zawsze się Panie zdarza

mam daną wiarę co przenosi góry
mam nie tylko dwie swoje ręce
wiem czego pragniesz Boże mój
by cześć oddało ci ludzi więcej

bo tak naprawdę nie o miejsce chodzi
choć pięknem swym dusze zniewala
chcesz by oczy co byłe ślepe
ujrzały chwałę twego ołtarza

by serca co zapomniały mowy ojców
zaśpiewały dziś jednym tonem
głos dzwonów co zwołał lud
stał się na nowo jej symbolem

(janusz śmigielski ..gdzieś na progu chyrzynki)

Z NADZIEI NA WIARĘ W MIŁOŚĆ (CHYRZYNKOWE PROŚBY)

ziemio czarna wiosną zbudzona z niebytu
dotykasz istnienia siłą która drzemie
w mleczach polnych zawsze pełnych od zachwytu
stają w szeregu ci co mają nadzieję

za ścianą jodłową Chrystus sprawiedliwy
przy bożej szali naszych ludzkich przeznaczeń
dodaje wartości licząc na zrozumienie
dzień nowe kierunki działań znów wyznaczy

stare gonty zmęczone o pomoc wołaniem
trwają podparte krzyżem, skupione w zadumie
sumują modlitwy dawno wypowiedziane
językiem którego dziś już nikt nie rozumie

w zakamarkach słów czasem rodzi się zwątpienie
nocami, wtedy samotność wędruje światem
kiedy świt rozgarnia szare mgły poranne
miłość rzuca ziarna wiary, zakwitną latem

(Janusz Śmigielski, Chołowice, 18.05.2011)

Cmentarz w Kupnej

moich cmentarzy zarośniętych latami
nikt nie pyta o ukrytą tożsamość
odeszli wszyscy także ci nielubiani
na krzyżach wisi uśmiercona miłość

dzikie wino okrywa uczucia nieznane
których nikt zrozumieć dziś nie chce
zaplątując losy historią zdeptane
wylewa swój żal prosząc o więcej

między drzewami snuje się barwinek
nostalgiczny nastrój żałobę nakłada
na zbielałe groby wapiennej kruchości
rdza ostatnie łańcuchy nienawiści zjada

tyko czarny kruk co czasy te pamięta
nagrodzony wiecznością za ciał rozrywanie
tych leżących pod lasem na drodze do Huty
tych płynących parami po pobliskim Sanie

zna całość odpowiedzi na moje pytania
o ludzkiej naturze w barwie czerwieni...
w myślach utkwiła korona cierniowa
i przybity Chrystus w Kupnej na drzewie
(Janusz Śmigielski Chołowice 28.11.2010)

więcej wierszy

Szczegóły

Ksiądz Jan Kalimon [Na zdjęciu obok] urodził się 19 czerwca 1873 r. w Chmielu powiat Lesko. Był synem Michała i Michaliny z domu Wolańskiej. Po ukończeniu gimnazjum i seminarium został duchownym greckokatolickim. Do Krzywczy sprowadził się w roku 1921 i przejął probostwo greckokatolickie po ks. Grzegorzu Padochu. Wcześniej mieszkał w Kalnikowie powiat Mościsko, gdzie jego ojciec był parochem miejscowej parafii greckokatlickiej. Na plebani greckokatolickiej [obecny budynek szkoły podstawowej] zamieszkał z żoną Olgą z domu Dozorców urodzoną 11 lutego 1889 r. w Nowym Sączu. Była ona córką Szymona i Heleny z domu Soleckiej. Również na krzywieckiej plebani zamieszkała jej matka Helena Dozorców z domu Solecka, która była siostrą przyrodnią ks. Władysława Soleckiego miejscowego proboszcza rzymskokatolickiego. Większość uważała, że ks. Władysław był bratem żony księdza Kalimona. Jednak z dostępnych źródeł wiadomo, że pokrewieństwo nie było aż tak bliskie. Stosunki między oboma księżmi i obrządkami były prawie wzorowe.

Ludność polska i ruska brała udział w nabożeństwach i uroczystościach zarówno w cerkwi, jak i w kościele. Liczne uczestnictwo w polskiej procesji Bożego Ciała i ruskiego Jordanu ludzi obu obrządków wraz z chorągwiami i feretronami było normą i nikogo to nie dziwiło.

Nie była to zasługa pokrewieństwa obydwu proboszczów, jak twierdzą niektórzy. Dobre stosunki pomiędzy katolikami i grekokatolikami panowały znacznie wcześniej. Dobrze ten stan obrazuje opis Misji parafialnych z roku 1904:

Niezwykłe misje parafialne zorganizował ks. Andrzej Solecki w 1904 r. trwające od 31 VIII do 8 IX włącznie. Pod kierownictwem oo. Redemptorystów z Mościsk rozpoczęły się nauką wstępną. Mimo zimna i deszczu udział wiernych w misjach był bardzo liczny. Przybyła ludność należącą do parafii obydwu obrządków, a także parafianie z Babic, Dubiecka i Birczy. Przychodzili słuchać nauk, spowiadać się. 12 księży spowiadało od rana do późnego wieczora przez 9 godzin, a wszyscy spowiadali się z całego życia, bo potrzeba tego była wielka. Pomagali też w spowiedzi księża obrządku greckiego z Krzywczy i Chyrzynki zaproszeni przez miejscowego proboszcza. Do spowiedzi i komunii przystąpiło 4000 wiernych, wśród nich 2000 Rusinów. Podczas komunii świętej po jednej stronie ustawiali się Rusini, po drugiej Polacy i otrzymywali komunię świętą od swoich. Następnie braterstwo kościelne obydwu obrządków, rozbudzone słowem misjonarzy, zjednoczyło wiernych u stóp Chrystusa w żarliwej modlitwie. A szkaplerz i różaniec św., które wielka liczba ludzi otrzymała, były poświęcone na mszy. Odbyła się również w kościele droga krzyżowa prowadzona przez o. Stykę, a na cmentarzu kościelnym wystawiono krzyż jako pamiątkę prowadzenia misji i jubileuszu. Zakończenie misji wypadło w dniu odpustu parafialnego Narodzenia NMP mszą św. z asystą ks. misjonarzy i przewodnictwem ks. Kanonika Jakuba, dziekana Kapituły Przemyskiej. Po nieszporach odjechali misjonarze, a lud zgromadzony w liczbie 10 000 odprowadził ich z rzewnym płaczem.

Niewiele zachowało się informacji o księdzu Janie. Wiadomo, że prowadził przy parafii gospodarstwo rolne. Toteż w sąsiedztwie plebani były szopy i stodoła. Do prac pomocniczych utrzymywał służbę, a to Jabko Annę, Łańko Zofię, Błachutę Włodzimierza. Jedyne zdjęcie zwiazane z ks. Janem jest wizerunek nagrobka na krzywieckim cmentarzu z błędami w pisowni i datach. Wiem, że istnieje wizerunek ks. Kalimona, ale jej posiadacz nie chce uchronić od zapomnienia swojego krewniaka.

Ze swoją żoną Olgą nie dochował się potomka. Zmarł 20 października 1939 r. po jego śmierci od listopada 1939 r. żona Olga Kalimon oraz Adam i Janina Hankiewicz [krewni ks. Jana z Nieżankowic] zamieszkali na „polskiej plebani”, gdzie mieszkali do roku 1942. O ich dalszych losach nie mam wiadomości.

  Piotr Haszczyn  

P.S. W lipcu 2014 r. udało się uzupełnić artykuł o zdjęcie ks. Jana Kalimona, za co serdecznie dziękuję Panu Profesorowi Wojciechowi Gawlikowi z Krakowa.

Szczegóły

Sztetlem było nazywane małe miasteczko szczególnie na kresach Rzeczpospolitej lub w Galicji, w którym ludność pochodzenia żydowskiego często stanowiła dużą część mieszkańców oraz wytworzyła specyficzny wzorzec życia społecznego, religijnego i kulturalnego.

Takim Sztelem była Krzywcza w początkach XX w. Ludność pochodzenia żydowskiego miała swoją kulturę oraz religię, wierzenia, instytucje, Rabina, Synagogę, łaźnię [mykwę], cmentarz [kirkut]. Po wojnie ten magiczny świat powoli znikał aż w chwili obecnej prawie nikt tego nie zauważa [Nieliczni pamiętają jeszcze].

Prawie robi wielką różnicę...

Już dziś zgromadzone przeze mnie materiały, które gromadzę w pracy pt. Sztetl Krzywcza nie pozwoli odejść w niepamięć ludziom, wydarzeniom i dorobkowi kultury żydowskiej w Krzywczy.

Ciągle docieram do materiałów i źródeł dotyczących kultury żydowskiej wytworzonej w Krzywczy. Podświadomie czuję, że uda się dotrzeć do zdjęć ludzi i miejscowości z lat przedwojennych, że uda się zrobić wizualizację tej kultury. Póki, co klimat Krzywczy lat przedwojennych możemy zobaczyć na prezentacji podobnego małego miasteczka pt. SHTETELE BELTZ.

Radio z muzyka żydowska w linku: http://fm.tuba.pl/muzyka/Klezmer

Piotr Haszczyn

Szczegóły

Najważniejszą osobą w społeczności żydowskiej był Rabin, który w gminie żydowskiej pełnił wiele funkcji. Był to człowiek uczony, znawca pism i zagadnień religijnych. Był osobą bardzo szanowaną w społeczności. Zwracano się do niego o radę we wszystkich możliwych sprawach nie tylko o charakterze religijnym, ale także sprawach spornych. Był nie tylko przywódcą religijnym gminy, ale także urzędnikiem, który zatwierdzał ustawy gminne, przewodniczył rozprawom sądu żydowskiego, udzielał ślubów, nakładał klątwy, stwierdzał koszerność.

Historia krzywieckich rabinów sięga roku 1777 kiedy to w miejscowości wzmiankowany był kahał. Możliwe, że powstał on jeszcze przed wzmiankowanym rokiem. Bardzo trudno było odnaleźć wszystkich krzywieckich rabinów, ale historia, choć z wielkim trudem uchylała pomału nazwiska tych uczonych mężów tak bardzo związanych z kulturą żydowską.

Pierwszym rabinem Krzywczy był rabin Chaim Tyrer [Hayyim ben Solomon Tyrer], który był rabinem krzywieckim w roku 1780 dość krótko, ale nie wiadomo do kiedy. Był chasydzkim rabinem i kabalistą. Po tym, jak był rabinem w pięciu różnych miastach, między innymi w Mohylewie, Czerniowcach i Botoșani, osiadł w Jerozolimie. Był autorem wielu kabalistycznych homilii na tematy szabatowe. Zmarł w Jerozolimie w 1813 roku i został pochowany w jaskini na żydowskim cmentarzu Safed.

Następnym Rabinem był David Schiff, a jego żona nazywała się Yenta. Wywodził się ze starej rodziny Rabinów Żydowski z Frankfurtu w Niemczech. Był uczniem słynnego cadyka Rav Horovitza i przyjacielem innego znanego cadyka Rabbi Mauftowa. Sprawował swój urząd przez wiele lat, aż do 22 czerwca 1823 roku, kiedy zmarł. Jego pradziadkiem był rabin Frankfurtu Meir Shiff. Rabin David był w swoich czasach bardzo dobrze znany, a rodzina Schiffów była w Galicji bardzo szanowaną. Miał dwóch synów i córkę. Synowie  Cwi i Abraham byli również Rabinami ten drugi w Błażowej. Rabin Abraham miał syna, który mieszkał i był rabinem w Tarnowie. Nazywał się Mojżesz Schiff. Jego córka Fesil wyszła za mąż za rabina Abrahama Gallera.

Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią w roku 1822 David Schiff nałożył koronę rabinowską swojemu zięciowi Abrahamowi Gallerowi [na zdjęciu obok], urodzonemu w 1794 r. Pełnił funkcję rabina w Krzywczy przez 76 lat. Dożył sędziwego wieku i żył sto cztery lata zmarł w 1898 r. Dał początek dynastii Gallerów w krzywieckim rabinacie. Został pochowany w Ohelu na krzywieckim cmentarzu, który został zbudowany przez społeczności żydowską miasteczka na jego cześć. Prawdopodobnie w ohelu znajdują się groby Davida Shiffa i jego żony Yenty. Mieszkał w domu, który należał do Barocha Gallera, mógł on  być jego ojcem lub bratem. Wiemy również, że ów dom znajdował się blisko synagogi.

Abraham Galler miał dwóch synów, którzy kształcili się również na rabinów. Mosze Eleziera Gallera, który ożenił się z córką cadyka dynowskiego Cwi Elimelecha, gdzie był rabinem na razie nie wiadomo oraz Dawida, który przez wiele lat był rabinem w Nieżankowicach.

Rabin David Galler (1827-1898), syn rabina Abrahama Gallera, zmarł tydzień po śmierci ojca  Abrahama w wieku 71 lat. Pracował jako rabin w Nieżankowiacach przez 40 lat do 1895 roku. W tym samym roku został wezwany przez swego ojca Abrahama, aby z jego rąk otrzymać rabinat w Krzywczy. W tym samym czasie Dawid Galler założył koronę rabinowską w Nieżankowicach swojemu zięciowi Jakubowi Shalom Herzogowi. Był przez trzy lata jako rabin w Krzywczy,  zmarł w 1898 w tydzień po śmierci rabina Abrahama swojego ojaca.

Rabin Benjamin Zeev Galler [na zdjęciu obok], urodził się w Nieżankowicach w 1859 roku i zmarł w 1929 w mieście Bóbrce. Był synem rabina Davida Gallera. Zdobył swoją edukację we Lwowie, a jego nauczycielami byli: geniusz ze Lwowa, rabin Icchak Shmlkis oraz rabin Nathan Levi z Rzeszowa, który przyjaźnił się z Benjaminem aż do śmierci. W wieku 18 lat ożenił się z córką słynnego chasydy i filantropa R 'Ozera Blazera, który był bardzo bogaty. Był właścicielem młynów i przemysłowcem. Benjamin zamieszkał u teścia w Gródku Jagiellońskim i wspólnie z nim prowadził różne przedsięwzięcia gospodarcze. Dawid Galler, czuł się słabo i chciał, by jego syn zajął jego miejsce. A ponieważ ten nie chciał – wysłał do niego rabina Hirsha Melecha z Brzozowa, który nakazał mu kontynuować dziesięcio pokoleniową dynastię Gallerów. Benjamin nie był na tyle silny, aby przeciwstawić się ojcu i Rabinowi z Brzozowa. Przyjechał do Krzywczy, aby zasiąść na tronie rabinów, gdzie zasiadali jego przodkowie. A ponieważ Dawid leżał w łóżku rabin z Brzozowa koronował go na oczach ojca przy łóżku na Rabina Krzywczy. Następnego dnia Dawid Galler zmarł. Benjamin Galler był rabinem w Krzywczy do 1911 r. i z żoną Mindlą dochowali się 13 dzieci [jedno z nich zmarło].

Również następny Rabin Dawid Uhri [na zdjęciu obok] był również związany z dynastią Gallerów. Był on synem córki Moshe Elieziera Gallera [syna Rabina Abrahama Gallera] Nechty Circu [Tzirel] i Pinkasa Arji Uhriego. Dawid Uhri urodził się w Krzywczy 4 XII 1876 r [bardziej prawdopodobne, że w Dynowie, chociaż w księdze meldunkowej stoi Krzywcza]. Ożenił się w roku 1902 z Mindlą Galler urodzoną 25 V 1878 r. w Przemyślu. Rabin Uhri miał córkę Goldę, która po wyjściu za mąż mieszkała w Niebylcu pod Rzeszowem. Młodsza córka Berta,  po wyjściu za mąż zamieszkała z rodziną w Wojniłowie. Miał również syna Mozesa Lejzora urodzonego w 1903 r. Syn  ożenił się z Esterą Jeutą Majer z Jawornika Polskiego i dochowali się trójki dzieci: Lejba, Pinkasa i Chaję. Syn w zachowanym do dziś domu prowadził sklep bławatny. Dom ten został zakupiony przez gminę żydowską po 1911 r. i był nazywany Rabinówką.

Dawid Uhri zginął w 1942 r. w Przemyślu. Ten sam los podzieliła jego żona i syn. Wydaje się, że ich losy podzielili pozostali członkowie rodziny ostatniego krzywieckiego Rabina.

Przez wiele lat myślałem, że dotarcie do informacji na temat życia społeczności żydowskiej w Krzywczy jest prawie niemożliwe. Dziś piszące te słowa nie wierzę, że odtworzenie historii Rabinów z Krzywczy stało się możliwe.

W tym miejscu składam serdeczne podziękowania Paniom Gustawie Rosner [Monteral], Betty Amara [Jerozolima], Marsha Puro [USA] i Elemechowi Frid [USA], a przede wszystkim Gadiemu Gallerowi [Izralel] za pomoc w ułożeniu w całość historii krzywieckich Rabinów.

Muzyka żydowska  http://fm.tuba.pl/muzyka/Klezmer

Piotr Haszczyn [listopad 2020]

UWAGA - BADANIA NAD HISTORIĄ KRZYWIECKIEGO RABINATU SĄ ZAKOŃCZONE. JEST TO NOWA WERSJA ARTYKUŁY, KTÓRY NIE ULEGNIE JUŻ W ZASADNICZYCH KWESTJACH ZMIANIE.

Obrazy które pobudzają wyobraźnię - do artykułu.

Szczegóły

W 1998 roku w związku  z 600 leciem Parafii Krzywcza została wydana jej monografia. Zawiera ona również informacje na temat historii poszczególnych miejscowości wchodzących w jej skład. Od dłuższego czasu teksty te są prezentowane w internecie, szczególnie na Wikipiedii. Korzystają z nich również instytucje i stowarzyszenia nie pamiętając o moich prawach autorskich, które są wyraźnie zastrzeżone. Również administratorzy niektórych stron prezentują moje dokonania, a źródło podają Wikipiedię, która jest darmową enyckopedią do korzystania, jednak publikowanie z niej jest określone ścisłym regulaminem.

Wszystkie teksty zamieszczone na stronie internetowej www.krzywcza.eu są przeznaczone do użytku prywatnego.

Celem pracy mojej i pana Rafała Włodka jest popularyzacja historii Krzywczy, a w poniższych tekstach także miejscowości Gminy Krzywcza. Robimy to za darmo z zaangażowaniem własnych środków i przede wszystkim czasu. Cieszymy się z coraz większego zainteresowania naszą stroną - to mobilizuje nas do jej rozwijania.

W celu pełnej prezentacji Gminy Krzywczy zostały przeze mnie opracowane noty historyczne miejscowości: Babic, Bachowa, Połanek i Skopowa. Całość uzupełnia ikonografia i zdjęcia w większości nigdy nie publikowana.

W pierwszym kwartale 2011 r. poszerzeniem tych badań będzie Słownik Turystyczny Powiatu Przemyskiego pod redakcją Macieja Pietrzaka, który będzie wydany z serii pt. Ciekawe Podkarpacie. Niestety z powodów ode mnie niezależnych publikacja na razie nie została wydana.

Piotr Haszczyn

Szczegóły

{phocamaps view=map|id=7}

Stojąc na babickiej górze mamy wspaniały widok na dolinę Sanu, Bachów i Babice. Tuż obok przystanku po prawej stronie jadąc z Przemyśla znajduje się droga na Połanki. Miejscowość rzadko wymieniania w publikacjach, a też ma swoją niepowtarzalną historię, chociaż jeszcze do końca nieodkrytą. Wzdłuż wspomnianej drogi rozrzucone są zabudowania. Droga pnie się w górę aż do szczytu nazywany Patryja - 438 m. n.p.m. [foto, obok, ze szczytu kierunek na Krzywczę, poniżej kierunek na Dubiecko]. Terytorialnie miejscowość jest podzielona na dwie części Połanki babickie – budynki od przystanku w górę oraz Połanki Skopowskie zabudowania w otulinie lasu. Jeżeli ktoś nie nasycił się pięknymi widokami z babickiej góry, tu na Połankach może rozkoszować się do woli. Przepiękna panorama na płaskowyż oraz widoki zarówno na pogórze przemyskie, jak i dynowskie zachwyci każdego, nie trzeba jechać w Bieszczady. Lasy zasobne w grzyby, po które zjeżdżają tu licznie w okresie jesiennym amatorzy runa leśnego. Także zimą jest tu przepięknie. Śniegu jest więcej niż w dolinach i leży dłużej. Dla mieszkańców to utrapienie, bo drogi  nieraz są nieprzejezdne.
Trudno powiedzieć, kiedy miejscowość powstała. Warto wspomnieć, że w górnej części miejscowości zlokalizowano kurhany z okresu kultury ceramiki sznurowej, które ciągną się płaskowyżem od miejscowość Średnia. Tak, więc teren ten był zamieszkały przez ludność pasterską ok. 2500 lat przed Chrystusem. Jeden z tych kurhanów przebadali archeolodzy. Okazało się jednak, że natrafili na śmietnik naszych przodków.
W erze nowożytnej początki przysiółka sięgają początku XVIII w. W 1775 Babicki proboszcz miał na Pułłanku kościelnym swoich poddanych  [pół łana (ok.10 ha) pola to dawna miara powierzchni pól, na którym byli osadzeni poddani ks. proboszcza]. Stąd pochodzi nazwa przysiólka. Wśród osób, które pracowały na polach proboszcza, a mieszkaały na Pułłanku kościelnym wymienia się następujące osoby: Marcin Knapek, Jakub Lach, Łukasz Głowacz, Szymek Lach, Fedko Kołacz, Jusko Wierzbicki, Wasyl Sroka, Sobek Kobuski, Marcin Caecki, Stefan Krobielski. Większość jednak informacji pochodzi z początków XX w. Wtedy to w miejscowości powstała szkoła, która przed wybuchem II wojny światowej była już w bardzo złym stanie. W 1937 r. nauczycielką została mianowana Joanna Bury z rekomendacji Towarzystwa Szkoły Ludowej. Wtedy to w miejscowości była szkoła jednoklasowa. Nie było mieszkania dla niej ani lokalu na klasę szkolną. Uczyła w chłopskiej izbie. Zwróciła się o pomoc do 22 Pułku Artylerii Lekkiej w Przemyślu. Pułkownik Jan Woźniakowski zaopiekował się "Szkołą". Miał wybudować szkołę - ale wybuchła wojna. Do przedsięwzięcia włączył się babicki proboszcz Wojciech Prugar, który założył książeczkę na ten cel z wkładem 200 zł. Do 1942 r.  Jaonna Bury uczyła i mieszkała w chłopskich izbach.

W 1942/43 r. wystawiła razem z mieszkańcami Połanek drewnianą jednoklasową szkołę z mieszkaniem dla nauczycielki, systemem gospodarczym. Z Krzywczy został pozyskany materiał z rozbiórki żydowskiego domu Adlera. W 1943 r. Joanna Bury miała niespodziewaną wizytę inspektora szkolnego, po której została przeniesiona karnie do Śliwnicy k. Dubiecka, "bo w klasie była Polska", na ścianach: orzeł biały, dostojnicy sprzed 1939 r., poeci, flaga biało-czerwona. Orzeł został zerwany ze ściany i podeptany. Zorganizowała w Połankach ośrodek tajnego nauczania od IX 1940 do VI 1943 r. Po Joannie Bury nauczanie prowadziła Jadwiga Woźny. Po wojnie w roku 1950 wznowiono nauczanie. Od 1961 r. rozpoczęto budowę murowanej szkoły, która oddano do użytku przed rokiem Tysiąclecia Państwa Polskiego. Kierownikiem i nauczycielem w tej szkole był w latach 70 – tych XX w. Ryszard Puchar, który również przez długi okres czasu mieszkał w niej z rodziną. W roku 1985 zlikwidowano szkołę, a dzieci objęto nauką w Szkole Podstawowej w Babicach. Przez rok szkolny 1990/91 funkcjonował jeszcze w miejscowości oddział przedszkolny. Następnie przez wiele lat budynek był nieużywany. Do śmierci p. Pucharów było zajmowane jako mieszkanie dla nauczyciela. Nastepnie budynek nieużywany, już znacznie zdewastowany znalazł nabywcę, który go odremontował i delikatnie przebudował [foto powyżej].
W górnej części miejscowości znajduje się przekaźnik telefonii komórkowej widoczny na całą okolicę.
Należy też wspomnieć o przedwojennym poecie panu Sowie, który zawsze miał przy sobie ołówek i kawałek papieru. Gdy przyszła wena przerywał orkę, siadał na pługu i pisał. Być może owoce jego pracy leżą gdzieś na strychu jakiegoś budynku. W czasach współczesnych tradycje poetyckie miejscowości kontynuuje p. Alicja Chruścicka.

Piotr Haszczyn

Film - Połanki zima

Szczegóły

{phocamaps view=map|id=10}

Skopów to nasza Szwajcaria, widok jaki rozpościera się z płaskowyżu u bram Helusza, zwany od XVIII w. Buczacz, na dolinę Skopowską zapiera dech w piersi. Także widok kilku połączonych ze sobą stawów [Dolina Czterech  Skopowskich Stawów zdjęcie poniżej, dla ścisłości stawów jest pięć] znajdujących się w otulinie lasu robi wrażenie – własność prywatna. Siedziba firmy DOLINA CZTERECH STAWÓW, REKREACJA, ODPOCZYNEK, BIESIADA.

 
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1458, a sama nazwa podobno pochodzi od słowa Skop, które oznacza trzebionego baran. W czasie lokowania miejscowości na prawie wołoskim, o czym świadczy instytucja kniazia [sołtysa], ludność zajmowała się pasterstwem i rolnictwem, a także kuśnierstwem. W tym czasie miejscowość posiadał Jan Kmita., po nim w 1489 właścicielem był Stanisław Kmita. W 1507 r. Skopów wchodzi w skład nowoutworzonej parafii rzymskokatolickiej w Babicach. W 1589 r. było w miejscowości 3 łany pola, 2 zagrodników z rolami oraz 4 komorników bez roli. W następnych latach wchodził w skład klucza babickiego – bachowskiego i przechodził droga spadkową na Tarnawskich i Drohojowskich. W 1607 r. Drohojowska oddaje Skopów w dzierżawę Mikołajowi i Marcinowi Konieckim. W 1620 r. miejscowość nabył marszałek korony Mikołaj Wolski. W 1645 r. właścicielem był Felicjan Grochowski, kasztelan przemyski, którego syn odstąpił dobra Ossolińskim. Później właścicielami wsi byli kolejno Grabieńscy, Gorzkowscy, Pinińscy, Dembińscy, Jaruzelscy, Radomyscy.

W 1941 r. podczas inwazji Niemiec na Rosję od  pocisku zginęła rodzina Ciołków. W 1945 wieś została spacyfikowana przez oddział Ludowej Straży Bezpieczeństwa (formacja Batalionów Chłopskich) pod dowództwem Romana Kisiela „Sępa”. Liczbę ofiar podaję się liczbę 67.
Meldunek milicyjny opisuje napad na Skopów z dnia 8 III 1945 roku, wymienia liczbę ofiar 11, w tym Polaków. Wówczas to został zastrzelony ostatni proboszcz parafii, osiemdziesięcioletni Iwan Demianczuk wraz z rodziną. Na nagrobku widniej data 8 maj 1944 r. dlaczego na razie nie wiadomo. Na przeciwko cerkwi na wzgórzu cmentarz greckokatolicki, na którym znajduje się kilkanaście nagrobków oraz przepiękne żeliwne krzyże [Jeden z nich powyżej na zdjęciu]. Na nim również pomnik upamiętniający ofiary zbrodni opisanych powyżej, na którym błędnie podano sprawców – oddział AK. W tym czasie ludność pochodzenia ruskiego i ukaraińskiego opuściła miejscowość lub została wywieziona.

SABINA JAKUBOWSKA. Opis przyrody nieożywionej: skał, kamieniołomów i potężnych głazów występujących na terenie Babic i okolic. PRACA SEMESTRALNA Z PRZYRODY. Babice 2001 r. Praca napisana pod kierunkiem P. Haszczyna.

Karta Inwentarzowa Państowej Służby Konserwacji Zabytków.