Lipa [Lippa] Galler urodził się w Gródku Jagiellońskim około roku 1890 w wielodzietnej rodzinie żydowskiej Benjamina Gallera. Z pewnością ukończył tam miejscową Szkolę Podstawową, a następnie Gimnazjum. W 1898 r. przeprowadził się do Krzywczy, gdzie jego ojciec Benjamin Zeew Galler został rabinem, po śmierci ojca Dawida. W 1908 r. ożenił się z Sarele Gottlieb córką przemysłowca przetwórstwa lnu z Oleszyc. Z teściem założył firmę „Gottlieb & Galler” wnosząc swój nieprzeciętny zmysł handlowy. Po kilku latach firma nazywał się już „Galler & Gottlieb”, a następnie Lipa przeniósł interes do Żurawicy koło Przemyśla, gdzie samodzielnie prowadził firmę przetwórstwa lnu, która stał się największa w kraju. Firma była też znaczącym eksporterem przetworów lniarski na rynek europejski. Następnie, po I wojnie światowej, w wyniku zmieniającej się koniunktury zajmował się produkcja bielizny bawełnianej, budową nieruchomości oraz bankowością.
Działalność Lipy Gallera w Przemyślu nie skupiała się jedynie na płaszczyźnie handlowej. Brał on udział w szerokim spektrum działowości na polu społecznym.
W 1926 r. przystąpił do Związku Żydowskich Spółdzielni w Polsce. W 1928 r. na walnym zebraniu Organizacji Syjonistycznej został wybrany Przewodniczącym Rady Organizacyjnej. W wyniku wyborów w dniu 8 lipca 1928 r. został wybrany do Przemyskiej Rady Gminy Żydowskie. Został on również powołany na przewodniczącego Klubu Syjonistów przy Radzie. Były plany, aby został wybrany Przewodniczącym Gminy [miał też takie ambicje]. To się nie powiodło. Klub Syjonistyczny miał 9 członków, a partia Aguda popierana przez rząd polski rozpowiadała, że gmina nie dostanie dotacji państwowej jeśli do władzy dojdą syjoniści. Trzeba dodać, że poparcie w wyborach do Gminy Żydowskiej miał w miejscowościach Krzywcza i Nieżankowice, gdzie funkcję Rabinów pełnili członkowie jego rodziny.
W wyborach do Rady Miasta Przemyśla w 1928 r. uzyskał mandat radnego. Został również wybranym przewodniczącym Klubu Żydowskiego w Radzie Miasta. Pełnił również funkcję asesora sądowego
W roku 1929 był już w Zarządzie Spółdzielni Żydowskie. Duża jej rentowność spowodowała, że Walne Zgromadzanie w dowód uznania dla prezesa i rady nadzorczej oraz członków zarządu wystąpiło o wpis do Złotej Księgi Żydowskiego Funduszu Narodowego. W latach wielkiego kryzysu gospodarczego [pierwsza połowa lat trzydziestych] był przewodniczącym zarządu spółdzielni. Dzięki jego zmysłowi organizacyjnemu i wysiłkowi całego zarządu spółdzielnia cieszyła się dużą popularnością. Mimo trudnej sytuacji gospodarczej spółdzielnia wpracował jednak zysk.
30 XII 1930 Lipa Galler, Abraham Schachteroraz inni przedsiębiorcy handlowi założyli w Przemyślu Bejtar [Brith trumpeldor – związek Trumpeldora] – organizację skatową gromadzącą młodzież żydowską. W 1935 r. oddział Bajdaru Lipa założył także w Krzywczy.
W 1931 r. został Przewodniczącym, a w 1932 prezesem Stowarzyszenia Kupców.
W okresie międzywojennym synagogą na ulicy Słowackiego zarządzało Stowarzyszenie Nowej Synagogi, na czele którego do 1927 r. stał Rappaport. Świątynia była areną walk o wpływy, pomiędzy Żydami ortodoksyjnymi, a działaczami syjonistycznymi. W sierpniu 1927 r., z powodu awantur, starosta przemyski zamknął synagogę. Wyznaczony przez gminę żydowską komisaryczny zarządca - Jakub Hirschfeld, doprowadził do załagodzenia sporów. Kontrolę nad stowarzyszeniem przejęli od 1934 r. syjoniści. Przewodniczącym Zarządu Stowarzyszenia w 1935 r. został Lipa Galler, jego zastępcami zaś Leisor Grossman i Majer Tuchmann. Taki skład zarządu utrzymał się, aż do wybuchu wojny w roku 1939.
Także w wyborach do Rady Miasta Przemyśla w 1935 uzyskał mandat radnego. W tym samym roku wybrano go w skład zarządu komisarycznego Gminy Żydowskie. W ostatnich wyborach do Rady Miasta przed II wojną światową nie brał udziału.
Lipa i Sarele miał czterech synów i jedną córkę. Ozer, najstarszy syn, pomagał ojcu w przedsiębiorstwie. Abraham, drugi syn, został lekarzem. Aharon był uczniem w gimnazjum. Jakub został wysłany do Hajfy. Shainka jedyna córka została żoną dr Austertzera. O ich ślubie pisały wszystkie gazety w Przemyślu. Wśród gości oprócz licznej rodziny było obecnych 16 rabinów. Rodzina mieszkała w dwukondygnacyjnej kamienicy na ul. Smolki 15, która była własnością Lipy. Tak Mordechusz Galler wspomina swojego brata:
Był odważny i śmiały w warunkach emigracji, która nie faworyzowała Żydów. Wiedział, jak stać na straży honoru Żydów i jak być traktowany na równi z innymi obywatelami przedwojennej Polski. Świadczyć o tym może historia, która wydarzyła się podczas podróży pociągiem. Do przedziału w którym siedział Lipa wszedł polski oficer z żoną. Zaczął się naśmiewać z Lipy i używał w stosunku do niego obraźliwych słów. Lipa wstał ze swego miejsca i wymierzył mu przyzwoity policzek. Dodatkowo napisał telegram do ministra handlu o niestosownym zachowaniu funkcjonariusza w pociągu. Należy pamiętać, że Lipa był wielkim eksporterem i doradcą rządowym w sprawach gospodarczych. Oficer nie tylko, że nie podają żadnych w kroków przeciwko Lipa, ale przyszedł do domu Lipa i prosił go o przebaczenie.
Po wybuchu II wojny światowej rodzina rozproszyła się. Lipa wyjechał do Lwowa i tam został aresztowany przez gestapo i został zabity. Jego syn Abraham zginął w obozie koncentracyjnym. Również żona Lipy i córka Shainka z doktorem Austertzerm zginęli. Pozostali synowie: Ozer, Jakub i Aaron uratowali się z Holocaustu. Ozer i Aaron osiedlili się w Nowej Zelandii, a Jakub w Izraelu.
Lipa Galler chociaż był związany z kilkom innymi miejscowościami to swoją główną działalność polityczną i handlową prowadził w Przemyślu. Miał marzenie, by kiedyś powstało Państwo Żydowskie i by mógł w nim zamieszkać z rodziną. Nie było mu to dane doczekać, ale podjęte przez niego działania pozytywistyczne zawsze zmierzały w tym kierunku
Piotr Haszczyn [2011]
Literatura:
W.Wierzbieniec. Społeczność żydowska Przemyśla w latach 1918 - 1939
A. Menczer.Przemyśl Memorial Book.
Foto: Gadi Galler [Izrael]
Notka Biograficzna. Almanach i leksykon Żydostwa polskiego. Żydzi w Polsce.
GALLER LIPA potomek znanej rodziny rabinackiej — urodził się w roku 1888 w Gródku Jagiellońskim. Uczęszczał do szkół religijnych, a prócz tego uczył się prywatnie. Zawodowo czynny jest najpierw w Oleszycach, gdzie był dyrektorem banku spółdzielczego. W czasie wojny mianowany został przez Ministerstwo Wojny komisarzem dla zakupu lnu i konopi dla celów wojskowych. Od czasu przyjazdu do Przemyśla, tj. od roku 1919 zajmuje się wyłącznie eksportem lnu i konopi. Od najmłodszych lat należy do gorących orędowników idei syjońskiej. Już jako młody chłopak wstąpił do organizacji syjonistycznej w Krzywczy, gdzie należał do założycieli stowarzyszenia „Ahawath - Zion“.
Pracę swą kontynuuje po przybyciu do Oleszyc, gdzie należał do prezydium miejscowego komitetu organizacji syjonistycznej, którego był jednym z najgorliwszych współpracowników. Brał też żywy udział w wszystkich akcjach i kampaniach wyborczych. W Oleszycach rozpoczął też pracę na niwie społecznej. Należał do zarządu Żyd. Gminy Wyznaniowej oraz do wydziału szeregu towarzystw społeczno - humanitarnych.
Po przybyciu do Przemyśla rozwija żywą działalność, zarówno polityczną, jak i społeczną. Należy do założycieli Związku Eksporterów Lnu i Konopi Ziem Południowo Wschodnich, — związku, powstałego w roku 1928 — na czele którego stoi bez przerwy od założenia po dzień dzisiejszy. Z ramienia tego związku piastuje od roku 1932 po dzień dzisiejszy mandat radcy Izby Przemysłowo - Handlowej we Lwowie. 20 października 1934 zostaje mianowany przez Min. Przemysłu i Handlu członkiem Komisji standaryzacyjnej lnu i konopi. W roku 1937 zostaje mianowany przez Min. Przemysłu i Handlu — na wniosek Kady Giełdowej we Lwowie — członkiem Giełdy Zbożowej i Towarowej we Lwowie. Jest również członkiem Komisji dla ustalania kursów dla zboża.
W roku 1938 otworzył w Żurawicy koło Przemyśla zakład uszlachetniania włókna lnianego i konopnego — a to celem wzmożenia eksportu lnu i konopi do krajów zachodnich, które kupują włókna — wyłącznie mechanicznie przerobione. Placówka ta, pierwsza na terenie południowo-wschodniej Polski, spełnia rolę pionierską i przyczynia się do powiększenia eksportu do tzw. krajów wolno-dewizowych.
Na terenie Organizacji Syjonistycznej w Przemyślu położył duże zasługi — zwłaszcza przez przyciągnięcie sfer gospodarczych do obozu syjońskiego. Przez osiem lat należał do Egzekutywy Organizacji Lokalnej, a później przez kilka lat stał na czele Rady Partyjnej w Przemyślu. Przez kilka lat brał udział we wszystkich kampaniach Keren-Hajesoďu, wchodząc zarazem w skład Prezydium Komitetu Keren - Hajesod w Przemyślu. Największe zasługi w dziedzinie pracy społeczno-gospodarczej położył około organizacji i rozwoju Stowarzyszenia Kupców w Przemyślu. Od roku 1923 do 1926 był członkiem wydziału, od roku 1926 do 1929 zastępcą przewodniczącego, a od 1929 do 1934 roku — prezesem Stowarzyszenia Kupców. W tym okresie zorganizowano za jego inicjatywą poszczególne sekcje branżowe oraz wprowadzono stały system interwencji u władz skarbowych i administracyjnych w obronie członków Stowarzyszenia. Oddając się głównie pracy społeczno-politycznej nie może wydatnie pracować w dziedzinie filantropii społecznej. W tej dziedzinie był tylko członkiem wydziału Ochronki żydowskiej przez szereg lat. Znaczne zasługi położył dla Ż. T. S. L. w Przemyślu, którego szereg lat był wiceprezesem. Należał również do Komitetu budowy gimnazjum żydowskiego. Aktywną działalność rozwija też na terenie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Przemyślu. Od 1922 do 1928 wchodził w skład zarządu Gminy. W tym czasie wespół z ówczesnym prezesem, obecnym głośnym obrońcą w sprawach karnych Drem Leibern Landauern, współpracował przy reaktywowaniu odbudowy szpitala żydowskiego, co w głównej mierze było zasługą Dra Leiba Landaua.
Należy do założycieli Banku Kupców i Przemysłowców w Przemyślu, gdzie od szeregu lat pełni funkcje honorowego prezesa dyrekcji. Świetny rozwój banku, będącego najpoważniejszą żydowską placówką kredytowo-finansową, jest w głównej mierze wynikiem jego długoletniej, bezinteresownej i pełnej poświęcenia pracy. Od roku 1923 po dzień dzisiejszy jest prezesem nowej synagogi, która w roku 1929 została nakładem wielkich kosztów odnowiona, głównie dzięki jego staraniom i inicjatywie. Był przez osiem lat członkiem Rady Miejskiej. W uznaniu jego zasług i długoletniej bezinteresownej i produktywnej pracy społecznej, został dwukrotnie wpisany do Złotej Księgi Żydowskiego Funduszu Narodowego.
Maj [2023]