Już dość dawno na krzywieckim kirucie znalazłem kawałek odłamanej macewy długości 52 cm. W tym czasie miała kolor beżowy, dziś szary. Od razu zwróciłem uwagę na lwa i koronę w zachowanej części, zrobiłem zdjęcie. Dzięki pomocy pani Betty Amara z Jerozolimy [w roku 2010] udało się przetłumaczyć fragmenty zachowanej inskrypcji znajdującej się na niej. Wynika z niej, że jest to fragment macewy Zeeva Wolfa, człowieka gotowego [gorliwego] i doskonałego, Rabina lub z rodu Rabinów.
Kilka dni temu wróciłem do tego tematu ponownie. Odczytania inskrypcji podjął się Shmuel Shek. Napisał:
Trudno powiedzieć, co jest napisane na tym grobie. To bardzo mała część inskrypcji.
Jest to grób mężczyzny o imieniu Zeev Wolf lub mężczyzny, którego ojcem był Zeev Wolf.
Pojawia się słowo „הרבני”, co oznacza rabina. Prawdopodobnie jest to grób rabina.
Jest to rzecz prawie cudowna, że ten kawałek kamienia przetrwał wiele lat, jakby sprzeciwiając się zagładzie i dewastacji cmentarza przez Niemców i dziś ukazuje nam swoją historię.
Ten kamień przemówił do nas po wielu latach:
– popatrzcie historia jest pod waszymi nogami, trzeba tylko w pokorze się nad nią pochylić.
W 2010 r. myślałem, że to fragment z macewy grobu pierwszego rabina Krzywczy. Później źródła pisane zweryfikowały tą tezę. Opracowałem artykuł o wszystkich rabinach Krzywczy i nie było tam miejsca dla Rabina Zeeva.
Ale w roku 2021 rozpoczęto rewitalizację cmentarza żydowskiego i ustawiono na nowo poprzewracane macewy. Zachowała się jedna kompletna macewa z idealnie zachowaną inskrypcją, którą tak przetłumaczył Shmuel Shek:
Została tu pochowana
Skromna i pobożna kobieta
Żona przyjaciela Marta
Rania, córka Morino Zeeva
Zmarł A. Dhol HaMoed
Rok Paschalny 1777
Niech jej dusza będzie zawinięta w wiązkę życia
Z informacji przekazanych mi przez Shamulea wynika, że jest to grób zmarłej kobiety 2 kwietnia 1817 r. czyli 206 lat temu. Z inskrypcji wynika, że jest córką rabina z Krzywczy, który nazywał go Zeew (Wilk). Jest to dziwne [pisze Shamuel], że na grobie widnieje tylko imię jej ojca, a nie jej męża. Według inskrypcji na grobie była zamężna jest napisane „אשת חבר”.
Być może da się wytłumaczyć, że jej ojciec był ważnym i sławnym rabinem i dlatego tylko on jest wypisany na grobie.
Powiązując te dwie macewy wydaje się, że Zeew był rabinem w Krzywczy, który nie jest wzmiankowany w źródłach być może po Chaime Tyrer, a przed Davidem Schiffem.
Po różnych poszlakach można określić, że Zeew o nieznanym imieniu był rabinem w Krzywczy końcem XVIII w. Jest to tyko przypuszczenie. Być może w toku dalszych badań tezę tą uda się potwierdzić.
Piotr Haszczyn [styczeń 2023]
Zapraszamy na bloga www.krzywcza.blogspot.com
